Tanpınar’ın Örtük Siyaseti: Divan Edebiyatı Eleştirisinde Cumhuriyet İdeolojisi
Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında, Tanzimat’la başlayan divan edebiyatına yönelik eleştiriler modernleşme çabalarının edebî yansımaları bakımından önemli bir yere sahiptir. Tanzimat edebiyatında sadeleştirilmiş bir dil ve Batılı tarzda bir edebiyat oluşturma talebiyle başlatılan divan edebiyatı eleştirisi, Millî Edebiyat Dönemi’nde Türkçülük düşüncesinin etkisiyle divan edebiyatı geçmişin bir uzantısı görülerek ikinci planda bırakılır. Cumhuriyet Dönemi’nde ise bu eleştiriler daha sistematik bir hâle getirilerek Harf İnkılabı, dil reformları ve divan edebiyatının müfredattan çıkarılmasının teklif edilmesi gibi uygulamalarla sadece entelektüel bir arayış olmaktan çıkarak resmî bir nitelik kazanır ve Cumhuriyet ideolojisinin temel argümanlarından biri hâline gelir. Bu ideolojik yaklaşımın yansımalarını, dönemin önde gelen yazarlarından Ahmet Hamdi Tanpınar’ın edebiyat tarihinde görmek mümkündür.
Ahmet Hamdi Tanpınar, divan edebiyatına ilişkin görüşlerini kapsamlı bir şekilde On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserinin ikinci baskısının “Giriş”inde dile getirir. Tanpınar, divan edebiyatını yalnızca dil ve estetik bir problem olarak değil, aynı zamanda bir “zihniyet meselesi” olarak ele alır. Divan edebiyatını bu bağlamda değerlendiren Tanpınar’ın arka planda, bu edebiyatın İslam medeniyetinin değişmezlik fikrine dayandığını, bu nedenle divan edebiyatının modernleşme sürecindeki en büyük engellerden biri olduğunu öne sürer. Cumhuriyet ideolojisinin fikrî arka planını oluşturan bu görüşün aynı zamanda divan edebiyatı eleştirisinde Tanpınar tarafından da benimsendiğini göstermektedir. Bu makale, Tanpınar’ın On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserinde divan edebiyatına yönelik eleştirilerinin, arka planda Cumhuriyet inkılaplarının düşünsel hedefleriyle nasıl örtüştüğünü tartışmayı amaçlamaktadır. Tanpınar’ın eserinde dile getirdiği eleştirilerin, sadece bir edebiyat tarihi değerlendirmesi değil, aynı zamanda Cumhuriyet’in modernleşme anlayışının entelektüel bir savunusu ve bununla beraber Tanpınar’ın örtülü politik bir tutumunun da göstergesidir.
İlhan SÜZGÜN
