Devlete İnanmak: Geç Dönem Osmanlı Mimarlık Faaliyetlerinde Arzuhaller ve Devlet-Toplum İlişkisi

Geç XIX. yüzyıl dönemine ait gündelik pek çok vakaya dair Osmanlı devlet arşivi kaydının içinde arzuhaller önemli yer tutar. Anlaşmazlıkları çözme, çeşitli konularda talepte bulunma ve temyiz maksadıyla kullanılan arzuhaller, bu dönemden önce de benzer saiklerle çeşitli makamlara sunulmuştur. XIX. yüzyılda ise bir farklılaşma söz konusu olacaktır; bu fark, arzuhal sahibi kişi ve grupların maksadına ulaşmak noktasında, Osmanlı modern devletinin formatif sürecinde değişen ve yeni ihdas edilen meşruiyet söylemlerini ve kurumları kullanmalarından doğar. Osmanlı merkezi hükümetince toplumsal alana eskisinden daha derin ve kapsamlı müdahelelere teşebbüs edilen bu yüzyılda, bu müdaheleyi mümkün kılacak mevcut olandan farklı türden meşruiyet söylemleri ve bunlarla beraber mümkün olan normatif ve kurumsal teçhizat inşa edilmiştir. Modern devlet formasyonuna ilişkin tarihselleştirmeyi devlet ve toplum ayrımını yeniden düşünmeye sevk eden yaklaşımlarla bağlantı kurarak ele alan bu çalışmada, geç XIX. yüzyılda Osmanlı merkezi hükümeti tarafından teşmil edilen bu bünyenin toplumsal aktörlerce yeniden üretildiğini, bunun vasıtalarından birinin de arzuhaller olduğunu iddia etmektedir. Nihayetinde, arzuhallerin diğer belgelerle birlikte daha sistematik kaydının sebebi olan modern bürokratik iktidar, normatif-kurumsal bünyenin toplum tarafından kullanılmasıyla teşmil olur. Bu çalışmada mimarlığın çeşitli toplumsal açılımlarıyla alaka kuran arzuhallerin, özellikle şahsi/grupsal çıkar arayışı ve şiddeti modern bürokratik iktidarın olağan işleyişine dahil ederek bu iktidarın topluma teşmilinde rol oynadığı iddia edilmektedir. Çalışma mimarlığın sosyo-politik açılımlarını yeniden düşünmeye sevk etmeye, aynı zamanda geç dönemde Osmanlı’da arzuhallerin toplumsal rolü ve devlet-toplum ilişkisi içindeki işleyişinin anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır.

Yorum yazın