Oryantalizmden Anlamaya: İngilizce Literatürde Mecelle Algısı
ÖZ
Mecelle, yayınlanmasından kısa süre sonra farklı dillere çevrilmiş, hakkında çeşitli dillerde şerhler yazılmıştır. İngilizce olarak Mecelle hakkında tanıtıcı bilgi ve değerlendirmeler içeren ilk metinler, XIX. yüzyıl sonlarından itibaren, bu kanunun uygulandığı Kıbrıs’taki mahkemelerde görev yapan İngiliz kökenli hukukçular tarafından kaleme alınmıştır. Avrupa-merkezci sömürgeci hukuk bakışının dar ve taraflı yaklaşımının baskın olduğu bu metinlerde Mecelle, bir kanun ve hukuk eseri olmaktan çok Osmanlı devleti tarafından ortaya konmuş, fıkha dayalı yerel ve eskinin devamı niteliğinde bir hukuki derleme olarak değerlendirilmiş, ileri ve üstün özelliklere sahip olduğu düşünülen Avrupa hukukları karşısında dini yönü de olan modası geçmiş bir hukuk anlayışının ürünü sayılmıştır. XX. yüzyılın ortalarına kadar İngilizce literatürde bu sınırlı değerlendirmelerin baskın olmasına karşılık, II. Dünya Savaşı sonrasında çok çeşitli siyasi ve dönemsel gelişmelerin etkisiyle Ortadoğu’ya artan ilgi ve Türkçede Mecelle üzerine oluşmaya başlayan yeni literatürün de etkisiyle Mecelle ve onunla bağlantılı konuların daha geniş ve objektif yaklaşımlara konu olmaya başladığı görülmektedir. Bu makalede, XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında İngiliz kökenli hukukçuların kaleme aldığı ve literatürde yeterince yer almamış olan bazı yazılar ile The Encyclopaedia of Islam’ın ilk edisyonundaki ilgili maddede ortaya konan Mecelle tasvirleri incelenerek sonraki literatüre muhtemel etkileri üzerinde durulmaktadır. Ayrıca sömürgeci anlayışın Mecelle ile ilgili ortaya koyduğu tanımlamaların daha sonra gelişen literatür içinde hukuka ve tarihe yönelik yaklaşımları bakımından hangi noktalarda farklılaştığı, söz konusu ansiklopedinin ikinci versiyonunda (1990) yayınlanan Mecelle maddesinin muhtevası merkeze alınarak değerlendirilmektedir.
Sami Erdem
